PENUBUHAN KERAJAAN NEGERI SELANGOR SELEPAS PERANG: PERANAN RAJA UDA BIN RAJA MUHAMMAD – SETIAUSAHA KERAJAAN NEGERI SELANGOR YANG PERTAMA

Pada 21 Januari, 1948 perjanjian Persekutuan Tanah Melayu dan Perjanjian Negeri Selangor telah ditandatangani di antara pegawai-pegawai Kerajaan Persekutuan dan Kerajaan Negeri bagi pembentukan Negeri Selangor.

Pada 01 Februari 1948, pengumuman rasmi tentang perkara ini telah dibuat oleh Duli Yang Maha Mulia Sultan setelah perlembagaan tersebut diterima oleh Kerajaan Negeri Selangor.

Bagi memastikan pentadbiran Kerajaan Negeri Selangor dapat berjalan lancar, Dato’ Hamzah bin Abdullah M.C.S telah dilantik menjadi Menteri Besar yang pertama dan Raja Uda bin Raja Muhammad, M.C.S. telah dilantik menjadi Setiausaha Kerajaan Negeri Selangor yang pertama.

Selaras dengan itu, sebuah Majlis Mesyuarat Kerajaan Negeri “Executive Council” dan sebuah Majlis Mesyuarat Negeri “State Council” telah ditubuhkan. Raja Uda bin Raja Muhammad bertanggungjawab dalam merancang dan menubuhkan Kerajaan Negeri Selangor. Gambar dibawah menunjukkan keahlian Majlis Mesyuarat Negeri Selangor yang pertama (1948).

Pengalaman beliau sebelum itu yang telah dilantik dalam Perkhidmatan Pentadbiran Melayu sejak Oktober 1910 telah membantu beliau bagi melaksanakan tugas tersebut. Beliau merupakan seorang pegawai yang berkebolehan dan berpengalaman dan telah menyandang beberapa jawatan yang penting antaranya:

i)           dilantik sebagai Pemangku Penolong Pegawai Daerah, Ulu Langat pada tahun 1918;

ii)    dilantik sebagai Majistret Kedua dan Pertama Kuala Lumpur pada tahun 1924 – 1926 dan pelantikan kali kedua pada tahun 1928-1929;

iii)         dilantik sebagai Deputy Chairman Kuala Lumpur Sanitary Board pada tahun 1930;

iv)          dilantik sebagai Pegawai Daerah Kuala Lumpur pada tahun 1933-1936;

v)            dilantik sebagai Pemungut Hasil Tanah, Kuala Lumpur pada tahun 1938; dan

vi)           pernah berkhidmat di Negeri Sembilan dan Negeri Pahang.

Beliau juga menghadapi cabaran dalam merealisasikan hasrat penubuhan Kerajaan Negeri Selangor ini. Antaranya dua (2) cabaran utama beliau adalah;

i)    Keadaan ekonomi Negeri Selangor yang masih dalam proses pemulihan akibat daripada pemerintahan Jepun dan agak perlahan ketika negara ini ditadbir oleh Pentadbiran Tentera British; dan

ii)    Kemajuan dalam pembangunan yang agak lambat untuk dicapai disebabkan penentangan terhadap Malayan Union.

Melihat kepada kredibiliti yang telah ditunjukkan oleh Raja Uda, beliau telah dilantik sebagai Menteri Besar Selangor apabila Dato’ Hamzah bersara pada bulan Julai 1949 hingga tahun 1953. Atas ketokohan yang ditunjukkan dalam memimpin kerajaan Negeri Selangor, beliau telah dipilih untuk menyandang jawatan sebagai Pesuruhjaya Tanah Melayu di United Kingdom.

Walaubagaimanapun, peminjaman tersebut bukanlah untuk tempoh yang lama memandangkan atas kepentingan tugas dan pembangunan negeri Selangor beliau telah dilantik untuk menyandang semula jawatan Menteri Besar Selangor pada bulan November 1954.

Sepanjang menyandang jawatan tersebut, beliau telah menyelia pentadbiran dengan teratur dan rapi, adil dan bijaksana dalam menangani masalah yang timbul dan meningkatkan perkembangan ekonomi di Selangor yang secara tidak langsung telah memberikan manfaat kepada pembangunan di Negeri Selangor. Pada bulan Ogos 1955, beliau telah dipilih untuk menyandang jawatan ‘Speaker’ Majlis Mesyuarat Persekutuan dan terus diberikan kepercayaan untuk menyandang jawatan tersebut sehinggalah Malaysia mencapai kemerdekaan.

Ketokohan yang ditunjukkan oleh beliau juga telah melayakkan beliau untuk diberikan augerah oleh Kerajaan British C.B.E, C.M.G dan K.B.E yang membawa gelaran ‘Sir’. Sebagai tanda penghargaan atas jasa yang dicurahkan, Raja Uda telah dianugerahkan dengan gelaran ‘Tun’ iaitu gelaran tertinggi sekali di Malaysia semasa beliau dilantik menjadi Gabenor Pulau Pinang pada tahun 1985.

Sumbangan dan jasa yang telah dicurahkan oleh Raja Uda telah menjadikan namanya diabadikan di sebuah kampung di Klang iaitu Kampung Raja Uda, Klang, sebuah masjid di Shah Alam iaitu Masjid Jamek Raja Tun Uda, Seksyen 16, Shah Alam dan juga nama jalan iaitu Jalan Raja Uda, Kampung Baru, Kuala Lumpur.

Ketokohan, keperibadian mulia dan kebijaksanaan beliau dalam mentadbir negeri Selangor telah menjadikan negeri Selangor telah mencapai kemajuan yang lebih cepat berbanding dengan negeri-negeri yang lain di Malaysia.

Sumber:

- Arkib Korporat MAIS

- Perbadanan Perpustakaan Awam Selangor (PPAS)

PROGRAM WAKAF BUKU

BULAN MEMBACA MAIS 2017

INSTITUSI FATWA DAN MUFTI DI MALAYSIA

INSTITUSI FATWA DI SELANGOR

PENDAHULUAN

Fatwa di Malaysia telah melalui sejarah yang panjang. Bermula daripada kedatangan Islam ke rantau ini pada abad ke-7 Masihi telah membawa tertubuhnya sistem pemerintahan yang bercirikan Islam. Corak pemerintahan khalifah yang ada di negara Islam ketika itu turut mempengaruhi alam Melayu. Ketua pemerintah (sultan ataupun raja) telah dinobatkan selaku khalifah Islam untuk urusan pentadbiran negara. Justeru, dalam usaha memantapkan sistem pentadbiran negara, ketua pemerintah telah menubuhkan institusi pelaksananya seperti perlantikan mufti, kadi, imam, khatib, syeikh al-Islam, syeikh al-ulama dan jawatan-jawatan lain yang membawa tujuan yang sama.

Kesemua jawatan ini berkait rapat secara langsung dengan tugas-tugas penguatkuasaan hukum syarak, mengeluarkan fatwa-fatwa (berhubung kait dengan umat Islam), menjalankan tugas-tugas keadilan, mengetuai upacara rasmi negara dan menangani pelbagai persoalan yang berbangkit. Selepas kemerdekaan tanah Melayu pada tahun 1957, Perlembagaan Persekutuan yang menjadi undang-undang tertinggi negara terus mengekalkan kedudukan Sultan sebagai ketua agama di negeri masing-masing. Perlembagaan juga telah menjelaskan bidang kuasa antara kerajaan negeri dan pusat, di mana pentadbiran agama Islam ialah urusan negeri secara umumnya. Namun begitu, Perlembagaan Persekutuan dalam masa yang sama tidak menafikan sepenuhnya kuasa Persekutuan berkaitan undang-undang dan tatacara pentadbiran Islam.

Melalui bidang kuasa perlembagaan yang diperuntukkan mengenai agama Islam dan adat istiadat Melayu ini, kerajaan negeri mengekalkan organisasi pentadbiran berkaitan Islam yang telah wujud sebelum merdeka sebagai badan yang berkuasa mengenai hal ehwal agama Islam di setiap negeri. Urusan fatwa juga menjadi tanggungjawab kerajaan negeri dalam mengadakan peraturan-peraturan dan undang-undang mengenai fatwa di negeri masing-masing. Oleh itu, perkara-perkara yang bersangkutan dengan fatwa tercatat dalam setiap enakmen/ordinan/akta di negeri di Malaysia sejak mula enakmen/ordinan/akta tersebut dibuat. Jawatankuasa Fatwa di negeri-negeri pula ditubuhkan untuk membantu Jabatan Mufti mengeluarkan sesuatu fatwa. Ianya dikanunkan dalam enakmen/ordinan/akta yang ada pada peringkat negeri masing-masing di dalam Malaysia. Kepentingan fatwa dalam melayari kehidupan ini jelas terbukti. Dengan adanya fatwa perlaksanaan hukum-hukum syarak dapat ditegakkan mengikut kaedah-kaedah syariah.

Institusi fatwa sentiasa menjadi rujukan bagi umat Islam di Malaysia. Terdapat pelbagai fatwa yang diputuskan dalam berbagai bidang kehidupan sama ada muamalat, ibadat hinggalah ke bidang sains dan teknologi. Ini menunjukkan institusi fatwa mempunyai peranan yang signifikan dalam masyarakat Islam di Malaysia. Di Malaysia, fatwa yang diputuskan dapat dikategorikan dalam tiga bentuk, iaitu pertama, fatwa yang diwartakan; kedua, jawapan-jawapan fatwa yang diputuskan dalam mesyuarat jawatankuasa fatwa dan ketiga, fatwa yang dikeluarkan oleh mufti secara persendirian berbentuk lisan dan tulisan. Hanya fatwa kategori pertama sahaja yang mengikat, manakala kategori kedua dan ketiga tiada sebarang implikasi undang-undang. Malaysia merupakan sebuah negara yang unik, di mana terdapat 14 jawatan mufti yang mewakili 14 buah negeri. Dalam proses istinbat hukum, para mufti dibantu oleh Jawatankuasa Fatwa. Nama jawatankuasa ini berbeza antara negeri-negeri.

Di negeri Johor, Kedah dan Terengganu yang dinamakan Jawatankuasa Fatwa. Di Sabah dipanggil Majlis Fatwa. Bagi Selangor, Pahang dan Wilayah Persekutuan, ia dipanggil Jawatankuasa Perundingan Hukum Syarak. Di Perak, Melaka, Negeri Sembilan, Perlis dan Pulau Pinang dikenali dengan Jawatankuasa Syariah. Di Kelantan dipanggil Jemaah Ulama’. Manakala di Sarawak dikenali dengan Lembaga Fatwa. Selain jawatankuasa fatwa peringkat negeri, terdapat jawatankuasa fatwa peringkat kebangsaan, iaitu Jawatankuasa Fatwa Majlis Kebangsaan Bagi Hal Ehwal Ugama Islam Malaysia di bawah Majlis Kebangsaan Bagi Hal Ehwal Ugama Islam (MKI). Ia ditubuhkan pada awal tahun 1970. Penubuhannya bertindak sebagai sebuah institusi pengeluar fatwa peringkat kebangsaan di Malaysia dalam rangka menyelaras dan menyeragamkan keputusan fatwa di seluruh negara. Jawatankuasa ini juga dianggap sebagai badan yang paling berautoriti dalam mengeluarkan fatwa di Malaysia walaupun tidak mempunyai bidang penguatkuasaan.

Dengan fatwa yang benar dan tepat dapat menjamin perlaksanaan atau perjalanan syariat Islamiah. Justeru fatwa memainkan peranan yang sangat penting dalam perkembangan undang-undang Islam atau hukum syarak. Dengan kedudukannya itulah, institusi fatwa diberikan perhatian yang utama oleh dunia Islam. Ini terbukti dengan wujudnya Darul Ifta' atau nama lain mempunyai fungsi yang sama hampir di seluruh negara Islam. Al-Quran dan al-Sunnah yang menjadi sumber utama dalam syariah Islam tidak mungkin difahami oleh semua golongan muslim kecuali mereka yang mengkaji secara mendalam dalam bidang ilmu agama. Justeru  para ulama’ memainkan peranan yang amat penting dalam merealisasikan tuntutan agama bagi memberi kefahaman yang jelas dan benar dengan cara pengajaran, nasihat, tunjuk ajar dan juga fatwa.

Pada zaman globalisasi kini, fatwa dilihat begitu penting dalam menyelesaikan masalah atau isu baru yang timbul di kalangan umat Islam. Di Malaysia, institusi fatwa mempunyai peranan dan tanggungjawabnya yang tersendiri untuk menyelesaikan persoalan mengenai hukum syarak serta menjelaskan kekeliruan dan kesamaran sesuatu hukum yang timbul di dalam masyarakat. Berbeza dengan situasi yang berlaku pada umat Islam pada zaman dahulu jika berlaku apa-apa permasalahan yang berkaitan dengan sesuatu hukum, mereka akan terus bertemu dengan baginda Rasulullah s.a.w untuk menyelesaikannya. Ini kerana pada zaman tersebut baginda masih hidup dan baginda merupakan satu-satunya sumber rujukan utama dalam segala permasalahan.  Merujuk  kepada fatwa yang berpandukan kitab-kitab usul yang lain, pengeluaran fatwa melibatkan mufti perseorangan serta tidak melibatkan apa-apa prosedur seperti di Malaysia. Namun begitu, di Malaysia pengeluaran sesuatu fatwa itu mempunyai kaedah, prosedur, cara serta syarat tertentu yang telah ditetapkan bagi membolehkan susuatu fatwa itu dikeluarkan. Perkara-perkara yang telah ditetapkan ini adalah bertujuan untuk mengelak daripada berlakunya sebarang kesilapan dalam memberikan jawapan dalam sesuatu masalah.

DEFINISI

a)             Pengertian Fatwa Pada Bahasa

Ia diambil daripada يفتى  افتى- yang memberi maksud menjelas dan menghuraikan hukum
permasalahan. Pengertian fatwa menurut ahli usul fiqh: Ibn Manzur menerangkan bahawa fatwa ialah
satu perbuatan yang dilakukan oleh Mufti mengenai sesuatu hukum, atau satu keputusan hukum yang
dikeluarkan oleh faqih (seorang yang berpengetahuan luas lagi mendalam dalam perundangan Islam.
(Othman 1981:9)  Fatwa ialah ism masdar yang bermaksud ‘ifta’ atau mengeluarkan fatwa, dengan
jamaknya iatu ‘al-fatawa’ atau ‘al-fatawi’. ‘Al-istifta’ pula ialah meminta jawapan terhadap sesuatu 
perkara yang dimusykilkan atau memberi erti pertanyaan. Fatwa dalam hukum syarak ialah memberi
penerangan tentang hukum syarak berdasarkan kepada dalil bagi orang yang bertanya tentangnya 
(Uthman 2006 :1)

b)            Pengertian Fatwa Di Malaysia

Kenyataan Mufti yang diterbitkan melalui Warta Undang-undang (Ahmad Hidayat Buang 2006 :44).
Maksud ini berbeza dengan istilah yang terdapat dalam fiqh. Oleh yang demikian, fatwa di Malaysia
telah menjadi urusan rasmi pemerintah yang dikawal pengeluarannya dan dikuatkuasakan
peruntukannya.

c)       Hukum Fatwa

Mengikut pandangan kebanyakan ulama, hukum fatwa adalah fardhu kifayah, kecuali jika tiada yang
layak (melainkan seorang sahaja), maka ketika itu hukumnya adalah wajib atau fardhu ain ke atasnya.
Ini kerana fatwa termasuk dalam keperluan-keperluan agama yang sepatutnya wujud bagi manfaat
dan kemaslahatan umum. Dengan adanya fatwa, masyarakat dapat menyelesaikan masalah yang
berkaitan dengan agama untuk mencapai keredhaan Allah. (Zulkifli Mohamad 2008:13)

d)            Peranan Fatwa

Fatwa memainkan beberapa peranan yang penting dalam sesebuah negara Islam seperti di Malaysia.
Antaranya ialah: (Abdul Monir 1998:58)

a.    Memberikan penjelasan hukum hakam untuk pegangan mustafti (orang yang memohon fatwa) dan masyarakat;

b.        Membuat penyeragaman dan penyelarasan hukum untuk kepentingan umum;

c.         Menyelesaikan masalah dan pertikaian di kalangan masyarakat dan ummah;

d.       Mewujudkan suasana perpaduan, kesatuan dan persaudaraan di dalam kehidupan seharian di kalangan umat Islam;

e.   Memperlihatkan imej dan maruah Islam serta ummahnya yang tinggi pada pandangan masyarakat bukan Islam;

f.      Fatwa yang telah diputuskan dan diwartakan merupakan suatu peraturan dan undang-undang yang mengikat orang ramai terutama kepada mustafti untuk memahaminya; dan

g.     Fatwa menjadi rujukan di dalam sesuatu hal berhubung dengan hukum hakam dan hal ehwal Islam yang timbul dari semasa ke semasa.

INSTITUSI MUFTI DI SELANGOR

LATAR BELAKANG

Pengurusan fatwa di Malaysia dikendalikan oleh Jabatan Mufti Negeri dalam usaha mengembangkan ilmu terutama yang melibatkan hukum-hakam. Salah satu contoh yang boleh diketengahkan dalam hal ini adalah Jabatan Mufti negeri Selangor dengan melihat perkembangan dan perjalanan Jabatan Mufti Negeri Selangor, pengurusan organisasi, pentadbiran dan pengurusan dalam pengeluaran fatwa. Institusi Fatwa di negeri Selangor pada hari ini diterajui oleh Jabatan Mufti Negeri Selangor yang terletak di Tingkat 7 dan Tingkat 8, Menara Utara, Bangunan Sultan Idris Shah, Shah Alam, Selangor. Jabatan ini mengalami beberapa perubahan daripada aspek struktur organisasi dan pentadbiran sehinggalah menjadi satu badan khusus yang terlibat secara langsung di dalam perkara yang berkaitan dengan hukum syarak di negeri Selangor.

Pada peringkat awal, Jabatan Mufti Negeri Selangor merupakan salah satu Bahagian yang terdapat di Jabatan Agama Islam Selangor (JAIS) yang dikenali sebagai bahagian Fatwa. Sebelum tahun 1985, hanya terdapat dua (2) orang kakitangan di Bahagian ini iaitu Mufti dan pemandu. Pada tahun 1991, jawatan Timbalan Mufti diwujudkan. Segala urusan berkaitan pentadbiran, perkhidmatan dan kewangan adalah di bawah pengurusan JAIS. Bagi menambahbaik kepada institusi Fatwa pada tahun 1996, Jabatan Perkhidmatan Awam (JPA) telah mengeluarkan pekeliling mengenai pengasingan Bahagian Fatwa daripada Jabatan-Jabatan Agama Islam di setiap negeri di Malaysia termasuk Negeri Selangor. Kerajaan Negeri Selangor telah melaksanakan arahan tersebut menerusi Enakmen Pentadbiran Islam (Selangor) 1955 untuk menubuhkan Pejabat Mufti Selangor. Walaubagaimanapun, proses pengasingan tidak dapat dilakukan dengan serta merta kerana masih mengalami kesukaran terutama yang melibatkan kekurangan kakitangan. Oleh itu, bahagian Fatwa masih lagi bergantung kepada Jabatan Agama Islam Selangor (JAIS) dari sudut pentadbiran dan kewangan.

Beberapa perubahan struktur dalam mewujudkan sebuah Jabatan Mufti yang berasingan bermula sedikit demi sedikit. Pada November 1996, jawatan Pegawai Hal Ehwal Islam mula diisi, diikuti Pembantu Tadbir (Kesetiausahaan) pada 2 Mei 1997 serta dibantu oleh beberapa kakitangan kontrak. Bermula pada akhir tahun 1997, jawatan Pembantu Tadbir (Perkeranian/Operasi), Pembantu Tadbir Rendah, Penolong Pegawai Tadbir, Pembantu Am Rendah, Penolong Pegawai Hal Ehwal Islam dan Pembantu Hal Ehwal Islam mula diisi sepenuhnya oleh Bahagian Perkhidmatan, Pejabat Setiausaha Kerajaan Negeri. Perancangan untuk menguruskan pentadbiran dan kewangan secara sepenuhnya oleh Jabatan Mufti telah dilakukan sejak pertengahan tahun 1998 lagi. Walaupun pada zahirnya Jabatan Mufti telah berasingan daripada Jabatan Agama Islam Selangor tetapi masih berhubung rapat dan bekerjasama dengan Bahagian Penyelidikan, Jabatan Agama Islam Selangor dalam menangani perkara-perkara yang berkaitan dengan ajaran salah (menyeleweng). Tanggal 22 Februari 1999 dengan ehsan Pejabat Setiausaha Kerajaan Negeri, Jabatan Mufti telah berpindah ke ruang pejabat yang baru di Tingkat 4, Podium Selatan, Bangunan Sultan Salahuddin Abdul Aziz Shah, Shah Alam.

Pada awal tahun 2001, Pejabat Mufti Selangor telah ditukar nama kepada Jabatan Mufti Selangor sesuai fungsi, visi dan misi penubuhannya. Pada 15 Oktober 2001, Pemangku Raja Selangor, Tengku Idris Shah telah berkenan mencemar duli bagi mengadakan lawatan kerja ke Jabatan Mufti Selangor.

TOKOH MUFTI DI SELANGOR

Di Selangor, pelantikan seseorang Mufti telah diperuntukan dalam Enakmen Pentadbiran Agama Islam (Negeri Selangor) 2003 Pindaan 2015. Dalam hal ini, Duli Yang Maha Mulia Sultan Selangor berhak melantik mereka yang mempunyai kelayakan dan dilihat sesuai untuk menjawat jawatan tersebut. Pelantikan tersebut juga perlu disiarkan di dalam warta. Kedudukan ini hampir sama seperti negeri-negeri lain di Malaysia. Tugas dan peranan utama seorang mufti juga telah diperuntukkan dalam Seksyen 45, Enakmen yang sama iaitu membantu dan menasihati Duli Yang Maha Mulia Sultan berkenaan dengan semua perkara iaitu berkaitan hukum syarak.

Kelahiran tokoh-tokoh mufti di Selangor mempunyai sejarah yang panjang seiring dengan kedatangan Islam di negeri tersebut. Pada peringkat awal, gelaran mufti tidak digunakan, tetapi ini merupakan istilah yang diterima pakai menjelang Malaysia mencapai kemerdekaan. Oleh yang demikian, jawatan mufti juga belum diwujudkan lagi tetapi dikenali sebagai Syeikh Islam dan Penasihat Agama. Beberapa orang tokoh yang pernah dicatatkan menjawat jawatan tersebut adalah seperti di Jadual 1 :-

Jadual 1 : Perjawatan Institusi Fatwa di Selangor

BIL	NAMA	TAHUN PERKHIDMATAN
JAWATAN : PENASIHAT AGAMA
1.	Sahibul Fadhillah, Tuan Syeikh Abdul Ghani	1826 -1857
2.	Sahibul Fadhilah, Tuan Hj Jaafar bin Hj Abdullah	1885 – 1887
3.	Sahibul Fadhilah, Tuan Syeikh Ahmad bin Mahyiddin	1888 – tiada rekod
4.	Syeikhul Islam Setia Diraja Y.M Raja Hj. Mahmud Zohdi bin Tengku Abdul Rahman	1930 - 1935
JAWATAN : SYEIKH ISLAM
1.	Syeikhul Islam Setia Diraja Y.M Raja Hj. Mahmud Zohdi bin Tengku Abdul Rahman	1935 - 1952
JAWATAN : MUFTI
1.	Sahibus Samahah, Dato’ Seri Utama Diraja Dato’ Hj. Yusof b. Sahabuddin	1953 - 1968
2.	Sahibus Samahah, Dato’ Seri Utama Diraja Dato’ Hj. Ghazali bin Hj. Abdullah	1968 - 1973
3.	Sahibus Samahah, Dato’ Seri Utama Diraja Dato’ Hj. Md. Salleh b. Hassan	1974 - 1976
4.	Sahibus Samahah, Dato’ Seri Utama Diraja Dato’ Hj. Hassan b. Omar	1976 - 1985
5.	Sahibus Samahah, Dato’ Seri Utama Diraja Dato’ Hj. Ishak b. Baharom	1985 - 1997
6.	Sahibus Samahah, Dato’ Seri Utama Diraja Dato’ Setia Hj. Mohd Tamyes b. Abd. Wahid	1998 - kini
JAWATAN : TIMBALAN MUFTI
1.	Sahibus Samahah, Tuan Haji Jamauddin bin Omar	1991 - 1997
2.	Sahibus Samahah, Dato’ Haji Abdul Majid bin Omar	1998 - 2015
3.	Sahibus Samahah, Dr. Anhar bin Opir	2016 - kini

(Sumber: Brosur Jabatan Mufti Negeri Selangor)

Bagi mengetahui catatan biografi ringkas bagi setiap tokoh yang pernah dilantik dengan gelaran mufti di Selangor yang merangkumi latar belakang diri, pendidikan serta sumbangan yang pernah diberikan, pihak tuan/puan bolehlah melayari laman web Jabatan Mufti atau membuat pinjaman buku berjudul “Tokoh-Tokoh Ulama di Selangor” – Terbitan Jabatan Peradaban dan Pemikiran Islam, Akademi Islam, KUIS di Perpustakaan Wakaf MAIS, Tingkat 2-1-4, Wisma MAIS, Seksyen 3, Shah Alam.

 RUJUKAN

1.        Brosur Jabatan Mufti Negeri Selangor

2.        Kemajuan Pentadbiran Islam Di Negeri Selangor (2005). Majlis Agama Islam Selangor. 

3.        Seminar Tokoh-Tokoh Ulama Selangor (2008). Jabatan Peradaban dan Pemikiran

      Islam, Kolej Universiti Islam Antarabangsa Selangor (KUIS). Edited by : Ayu

      Nor Azilah Mohamad.

  

MASJID-MASJID LAMA DI SELANGOR

Pengertian Masjid

Masjid adalah tempat berkumpul bagi umat Islam untuk melakukan ibadah. Masjid dari sudut bahasa di dalam bahasa Arab ialah nama bagi ‘tempat bersujud’. Dari sudut syara‘ pula ialah di mana-mana tempat  permukaan bumi, ini berdasarkan sabda Nabi Shallallahu ‘alaihi wasallam yang berbunyi: Maksudnya: “Dijadikan bagiku bumi ini sebagai masjid (tempat bersujud)” (Hadis riwayat Al-Bukhari)

Manakala dari sudut istilah atau ‘urf masjid itu ialah tempat yang disediakan bagi  mengerjakan sembahyang untuk selama-lamanya. (Mu‘jam Lughat Al-Fuqaha: 428 dan Ihkam As-Sajid: 26-27)

Warisan Masjid Lama di Selangor

Secara umumnya, terdapat 34 buah masjid lama yang masih wujud di Negeri Selangor. Daripada jumlah tersebut, hampir kesemua daerah di Negeri Selangor ini mempunyai peninggalan masjid lama yang dibina sebelum merdeka (31 Ogos 1957) kecuali dua buah daerah iaitu Petaling dan Gombak yang tiada langsung kesan peninggalan binaan masjid lama era tersebut kerana telah diruntuhkan dan digantikan dengan masjid yang baru.

Pecahan bilangan masjid lama yang masih wujud mengikut daerah adalah seperti berikut:-

LOKASI	BILANGAN
Sepang	1
Hulu Langat	2
Kuala Selangor	3
Hulu Selangor	4
Klang	7
Kuala Langat	7
Sabak Bernam	10
JUMLAH	34

Dalam artikel ini, Unit Arkib Korporat MAIS hanya akan memfokuskan kepada lima (5) buah masjid yang telah berusia lebih daripada 100 tahun pembinaannya. Antara masjid yang telah menepati kriteria yang dinyatakan adalah seperti dibawah iaitu:-

1)               Masjid Al-Muhsinin, Kampung Sungai Kandis (1906/110 Tahun).

Masjid Al-Muhsinin atau lebih dikenali sebagai Masjid Kampung Sungai Kandis adalah salah satu masjid tertua yang terdapat di Selangor. Masjid ini terletak di Kampung Sungai Kandis, Mukim Bukit Raja, Klang berkoordinat N03°01.962' E101°29.288'. Ia dibina pada tahun 1906. Masjid ini dibina secara gotong royong oleh penduduk kampung yang kebanyakkannya berketurunan Jawa. Kos pembinaannya dibiayai oleh hasil daripada kutipan wang masyarakat setempat.

Pembinaan masjid ini mengambil masa yang agak lama untuk disiapkan iaitu kira-kira 10 tahun.

Anggaran luas kawasan masjid ini kira-kira seratus kaki persegi. Bahan binaan yang digunakan terdiri daripada batu dan kayu. Pada asalnya bangunan ini mempunyai dua (2) kolam pada bahagian kiri dan kanan Masjid, ia digunakan sebagai tempat jemaah berwuduk. Dahulunya, di tepi-tepi kolam mini dijadikan tempat untuk penduduk berkumpul. Pengubahsuaian dilakukan dengan kedua-dua kolam di tepi masjid ini dikambus untuk tujuan membesarkan lagi bangunan masjid ini, bermula dari bahagian kanan dan kemudian bahagian kiri. Ini kerana berlakunya penambahan populasi penduduk Kampung Sungai Kandis. Pada masa ini, penggunaan kolam digantikan dengan kemudahan kolah dan saluran paip air.

Reka bentuk masjid Kampung Sungai Kandis ini agak ringkas tetapi unik. Bentuk asal hampir menyerupai seni bina masjid di Pulau Jawa, Indonesia. Namun setelah melalui proses penambahan, bentuk masjid ini sedikit sebanyak telah mengalami perubahan wajah. Namun begitu Masjid Kampung Sungai Kandis ini masih mengekalkan ciri-ciri seni bina asal dengan beberapa struktur binaannya yang masih utuh dan berada dalam keadaan baik sehingga ke hari ini. Struktur tersebut termasuklah empat tiang utama yang terletak di dewan solat. Tiang tersebut diperbuat daripada kayu cengal yang didatangkan khas dari Tanah Jawa. Selain itu, masjid ini juga dilengkapi dengan dewan orang ramai di kawasan masjid yang dahulunya digunakan sebagai madsarah.

Antara ciri-ciri istimewa yang terdapat pada Masjid Kampung Sungai Kandis ini adalah bumbungnya yang menampilkan rekabentuk bertingkat atau lebih dikenali sebagai bumbung tumpang. Menurut penduduk setempat, susunan bumbung dengan cara tersebut bukan sahaja memberi ruang untuk cahaya masuk bahkan memberi ruang yang cukup untuk udara keluar masuk ke masjid, terutamanya ketika jemaah memenuhi ruang solat.

Mimbar asal dibina oleh penduduk kampung sendiri, sebahagian daripada kayu yang digunakan adalah dari Indonesia. Beduk yang ada sekarang ini masih berada dalam keadaan baik walaupun hanya digunakan untuk mengumumkan tentang berita kematian kepada penduduk. Pada masa dahulu, fungsi beduk adalah untuk menandakan masuknya waktu solat sembahyang. Selain beduk, kentung juga masih ada lagi di masjid ini yang seusia dengan masjid tersebut, iaitu lebih kurang 100 tahun. Masjid ini juga dilengkapi dengan sebuah menara azan yang dibina bersebelahan masjid.

 Walaubagaimanapun, tangga untuk ke menara azan telah dirobohkan kerana menara tidak digunakan lagi dan diganti dengan sistem pembesar suara.

2)               Masjid Kampung Dato’ Dagang, Kampung Jawa (1876/140 Tahun)

Masjid Kampung Dato’ Dagang, Kampung Jawa di Kampung Jawa terletak di Mukim Bukit Raja, Klang berkoordinat N03°01.728' E101°27.683. Masjid ini dibina pada tahun 1876. Namanya diambil bersempena dengan nama pengasas kampung berkenaan iaitu Dato’ Dagang. Gelaran Dato’ Dagang diberikan oleh Raja Mahadi semasa zaman pemerintahannya pada tahun 1860-an. Nama beliau ialah Haji Muhammad Tahir bin Haji Mahmud yang berasal daripada Batu Bara Sumatera, Indonesia.

Jika dilihat daripada sejarahnya, beliau mula-mula berkhidmat dengan Raja Abdullah. Apabila terjadinya perang saudara antara Raja Abdullah dengan Raja Mahadi kerana tidak berpuas hati dengan pentadbiran Raja Abdullah, berikutan terjadinya pembunuhan ke atas seorang pengikutnya dari Batu Bara. Atas dasar ini, beliau telah berjuang dengan Raja Mahadi dan menumpaskan pentadbiran Raja Abdullah di daerah Klang.

Atas jasanya itu, beliau telah dianugerahkan oleh Raja Mahadi sejumlah kawasan di daerah Klang bermula daripada Bukit Markabah sehinggalah ke Pengkalan Batu. Beliau telah membawa masuk sekumpulan orang dari Jawa untuk memajukan kawasan ini. Selain membina penempatan, sebuah masjid juga turut dibina di kawasan tersebut.

Tapak untuk mendirikan masjid ini telah diwakafkan sendiri oleh Dato’ Dagang, sebahagian daripadanya iaitu lebih kurang lima (5) ekar telah dijadikan tanah perkuburan untuk kegunaan orang ramai. Dahulunya, bersebelahan dengan masjid ini terdapat sebuah sekolah, tetapi sekarang sekolah tersebut telah dipindahkan ke kawasan yang bersesuaian.

Pembinaan asal bangunan adalah daripada batu dan kayu. Struktur pembinaannya tidak pernah diubah sehinggalah ke zaman cicit Dato’ Dagang iaitu Dato’ Abdul Sudak. Beliau telah melakukan pengubahsuaian ke atas bangunan ini untuk menampung jumlah jemaah yang semakin ramai. Sehingga kini terdapat beberapa perubahan yang dilakukan terhadap bangunan tersebut. Namun begitu, sesetengah struktur asalnya masih lagi dikekalkan. Antaranya, empat tiang asal yang diperbuat daripada kayu cengal yang diletak tengah-tengah masjid. Masjid yang turun temurun dijaga oleh waris keturunan Dato’ Dagang ini telah mendapat sumbangan dari pihak Kerajaan untuk dibaikpulih. Setelah dinaik taraf, masjid ini mampu menampung kira-kira 500 hingga 600 orang jemaah pada satu-satu masa.

Dari segi reka bentuk dan ragam hias, masjid ini banyak dipengaruhi oleh unsur seni bina dari Indonesia. Bahagian atapnya bersegi empat sama dan disusun bertingkat tiga, ia lebih dikenali sebagai bumbung bertingkat dan menyerupai bumbung Masjid Agung Demak, di Jawa. Seni bina ini juga kadang-kala dikenali dengan nama bumbung atap tumpang, kerana sifatnya bertumpang-tumpang atau bertangkup-tangkup antara satu sama lain. Melalui struktur bentuk atap, masjid ini secara umumnya dapat dibahagikan kepada tiga. (3) bahagian utama iaitu bahagian bawah bumbung bersifat paling besar, bahagian tengah bumbung bersifat sederhana besar dan bahagian atas bumbung bersifat mengecil dan menguncup.

Masjid ini juga turut dilengkapi sebuah menara azan, namun ia tidak digunakan lagi kerana sistem pembesar suara telah digunakan untuk melaungkan azan. Antara peninggalan lain yang masih kekal termasuklah beduk dan kentung. Dahulunya beduk tersebut digunakan untuk menandakan masuknya waktu sembahyang, sementara kentung pula digunakan untuk menyampaikan berita dan hebahan kepada orang kampung sekiranya berlaku kematian, malapetaka, kecemasan dan sebagainya. Kini, ianya disimpan bahan bukti sejarah sahaja. Beberapa buah pinggan mangkuk pendatang dari Negara China yang pernah dating ke masjid ini suatu ketika dahulu antara peninggalan berharga yang masih disimpan hingga kini. Mimbar yang ada sekarang pula adalah mimbar yang baru, hasil daripada kerja tangan penduduk tempatan. Tempat wuduk yang ada hari ini tidak lagi menggunakan kolah sebaliknya digantikan dengan saluran paip air sepenuhnya.

Di luar bangunan terutamanya di Bahagian sisi perkarangan masjid terdapat banyak makam-makam lama, antara yang dimakamkan di situ termasuklah makam Tok Dagang sendiri, makam Nakhoda Darus yang juga kerabat rapat Dato’ Dagang, di samping beberapa orang pengikutnya. Makam-makam yang terdapat di sini juga agak unik bentuknya kerana binaannya dipengaruhi unsur-unsur dari daerah Batu Bara, Indonesia.

3)   Masjid Rahmani, Kampung Permatang, Kuala Selangor (1916/100 Tahun)

       

Masjid ini terletak di Kampung Permatang, dalam daerah Kuala Selangor berkoordinat N03°21.754' E101°15.072’. Masjid ini dibina pada tahun 1916, ia adalah masjid yang paling awal terdapat di mukim ini selepas Masjid Bukit Belimbing dirobohkan sepenuhnya dan digantikan dengan masjid baru. Tapak masjid ini diwakafkan oleh salah seorang penduduk kampung, sementara dana untuk membina masjid ini pada peringkat awal adalah hasil sumbangan daripada penduduk setempat.

Sebelum terbinanya sebuah masjid di tapak wakaf ini terlebih dahulu dibina sebuah surau untuk kemudahan penduduk setempat berkumpul untuk bermuzakarah dan mendirikan sembahyang berjemaah.  Walaubagaimanapun, untuk mendirikan sembahyang Jumaat pada peringkat awal penduduk kampung terpaksa menumpang di kampung berhampiran seperti di Kampung Bukit Belimbing sebelum masjid ini dibina.

Masjid ini mengalami beberapa kali sesi pengubahsuaian dan pembesaran bagi menampung bilangan jemaah yang semakin bertambah dari semasa ke semasa. Namun begitu, ciri-ciri asal masjid ini masih kekal hingga kini. Reka bentuk masjid ini menampilkan bumbung bertingkat atau dikenali juga sebagai bumbung tupang, tidak mempunyai menara azan. Bahan yang digunakan untuk membina masjid ini pada peringkat awal terdiri daripada kayu dan papan yang diambil dari hutan berhampiran dengan cara bergotong-royong oleh orang kampung.

Namun, bahan binaan ini kemudiannya telah diubah suai dan digantikan dengan bahan baru daripada batu bata, simen dan beratap genting. Walaupun begitu, masjid ini tetap mengekalkan sebahagian binaan asal seperti tiang-tiang dan palang-palang utama diruang solat, begitu juga dengan sebahagian binaan kemasan dinding dan siling yang masih mengekalkan ciri-ciri asal, bahkan beberapa ukiran tebuk tembus di atas panel kayu yang dijadikan sisip angin dan hiasan atas pintu masjid ini telah mengalami perubahan fizikal terutamanya dari segi penggunaan bahan dan saiznya, namun masih tetap mengekalkan ciri-ciri asal.

Penggunaan kolam air tempat wuduk kekal hingga kini, namun ia telah diubah suai dengan ditinggikan sedikit kedudukannnya. Ia sekaligus mewujudkan dua (2) cara pengunaan mengambil wuduk, cara pertama menampilkan kaedah tradisi menggunakan cebok (gayung), di samping menggunakan salur paip sebagai alternatif kedua. Di pekarangan masjid ini terdapat sebuah perigi lama dipercayai digunakan untuk mensucikan diri dan berwuduk oleh jemaah dahulu, namun ia tidak digunakan lagi kini.

Alat kentung yang digunakan untuk memberitahu penduduk kampung tentang masuknya waktu sembahyang pada masa dahulu tidak digunakan lagi, sebaliknya kini telah menggunakan sistem pembesar suara, terutamanya untuk melaungkan azan mahupun membuat hebahan kepada penduduk kampung sekiranya ada perkara yang hendak disampaikan. Di pekarangan masjid dan di sebahagian laman penduduk berhampiran ini turut dilimpahi dengan makam-makam lama dipercayai peneroka dan juga penduduk awal kampung berkenaan.

  

4)               Masjid Lama Kampung Pancang Bedena (1905/111 Tahun)

Masjid Pancang Bedena ini dibina pada tahun 1905, ia dipercayai masjid yang tertua di daerah Sabak Bernam dan sebuah masjid lama yang masih mengekalkan ciri-ciri asal. Lokasinya terletak di Mukim Pancang Bedena, Sabak Bernam berkoordinat N03°41.713' E101°57.620’. Nama masjid ini diambil bersempena nama kampung iaitu Kampung Pancang Bedena. Pada awalnya kampung ini diberi nama Kampung Api-Api kerana terdapat banyaknya pokok api-api di kawasan berkenaan. Namun kemudiannya ditukar kepada nama Pancang Bedena diambil sempena peristiwa penemuan sebuah bedena besar (tempayan bekas menyimpan harta) di dasar laut yang kemudiannya dipancang kayu oleh penduduk kampung sebagai tanda untuk memudahkan orang ramai datang bagi membawanya ke darat.

Masjid ini diasaskan oleh Tuan Haji Muhamad bin Haji Shafie yang juga menantu kepada Penghulu Haji Talib atau lebih dikenali sebagai Haji Taib Keramat iaitu orang yang mula-mula datang dan membuka kampung ini selepas perang Selangor. Beliau bersama temannya yang bernama Pawang Latib. Semasa Tuan Haji Muhamad menjadi Penghulu beliau memohon perkenan daripada Sultan Aleddin Sulaiman Shah serta penduduk kampung untuk mendirikan masjid di atas tanahnya seluas setengah ekar yang diwakafkan, bagi menggantikan Masjid Pancang Bedena yang lama dan Masjid Sungai Burung yang telah roboh.

Mengikut cerita daripada penduduk kampung baginda bukan sahaja memperkenankan pembinaan masjid ini, malah menyumbangkan sebahagian sumber kewangan bagi membiayai pembinaan masjid tersebut, di samping derma daripada Penghulu Mukim Pancang Bedena, Tuan Haji Muhamad sendiri dan orang-orang kampung. Tukang yang bertanggungjawab membina masjid ini adalah Abdul Hamid atau lebih dikenali sebagai Hamid Tukang yang berasal dari Kampung Sungai Keli, Sabak Bernam. Dibantu oleh Bilal Hashim dan Haji Muhamad Jawa, disamping bantuan daripada beberapa orang kampung dan seorang penduduk berbangsa Cina yang dikenali sebagai Ang Gun.

Masjid ini diperbuat daripada kayu sepenuhnya dan beratapkan zink, menampilkan reka bentuk gabungan bumbung bertingkat dan bumbung limas yang dikenali sebagai bumbung limas bungkus.

Bumbung masjid ini juga turut dilengkapi dengan ukiran cucur atap dan tunjuk langit, masjid ini tidak mempunyai menara azan. Dinding dan tingkapnya dihiasi dengan ukiran tebuk timbus bermotif tradisi Melayu seperti sulur kacang dan pola bujang. Selain sebagai hiasan, ia sekaligus berfungsi sebagai rongga-rongga udara atau lebih dikenali sebagai sisipan angin untuk menyejukkan bahagian dalam masjid. Masjid ini pada peringkat awal tidak mempunyai kolam seperti lazimnya, sebaliknya menggunakan tempayan-tempayan besar (bedena) untuk menakung air hujan bagi jemaah mengambil wuduk.

Masjid ini adalah satu-satunya masjid lama yang dikesan masih mengekalkan ciri-ciri rumah Melayu tradisi dengan bahagian lantai tinggi daripada permukaan tanah dengan sokongan tiang dan pelapik batu. Ciri-ciri lain yang masih kekal termasuklah binaan mimbar yang sehingga kini masih berada dalam keadaan baik. Pada tahun 2005, masjid ini dibaik pulih sepenuhnya oleh Jabatan Muzium Malaysia dengan mengekalkan ciri-ciri asal. Hari ini masjid ini tidak lagi digunakan untuk sembahyang Jumaat kerana masjid baru telah dibina yang terletaknya di jalan utama kampung ini. Walaupun begitu masjid lama ini masih digunakan oleh orang kampung, terutamanya dalam menunaikan sembahyang waktu dan sembahyang Hari Raya.

5)                Masjid Raja Alang, Pekan Beranang (1900/116 Tahun)

  

Masjid Raja Alang terletak di Pekan Beranang, Selangor berkoordinat N02°52.436' E100°52.253’. masjid ini dibina sebelum tahun 1900 lagi. Masjid ini diberi nama sempena nama pengasasnya iaitu Raja Alang. Tanah untuk mendirikan masjid ini diwakafkan oleh Raja Alang sendiri, keluasan tanah wakaf masjid tersebut adalah satu (1) ekar. Masjid ini didirikan bersebelahan dengan Sekolah Rendah Agama Integrasi, Pekan Beranang. Ia memudahkan pelajar sekolah berkenaan menjalani pelajaran praktikal, terutamanya apabila masuk waktu solat Zohor dan Asar. Masjid ini telah dirasmikan pembukaannya pada tahun 1939 oleh Raja Alang sendiri yang ketika itu berusia 100 tahun.

Sepanjang tempoh kewujudannya, masjid ini telah melalui proses beberapa pengubahsuaian, ia dilakukan bagi menaik taraf masjid ini. Antara kerja-kerja penambahbaikan tersebut termasuklah penambahan tandas dan garaj. Kolah tempat mengambil wuduk telah dikekalkan hingga kini, tetapi kedudukannya ditinggikan dan ditambah bumbung. Peralatan telekomunikasi awal seperti kertuk dan beduk tidak digunakan lagi masa kini, namum ia masih disimpan rapi. Mimbar asal masjid pertama juga masih dikekalkan hingga kini. Masjid ini masih mengekalkan menara azan yang dahulunya digunakan sebagai tempat muazzin melaungkan azan apabila masuk waktu solat, namun sekarang ini ia telah diubahsuai dengan menambah corong pembesar suara.

Reka bentuk dan seni bina masjid yang paling tua di Pekan Beranang ini agak unik dengan menampilkan reka bentuk moden, iaitu menampilkan ciri-ciri rekaan bentuk Moorish gabungan Timur Tengah (Arab) dan Asia Tengah (India) dan Barat (Rom). Ia dipercayai direka oleh arkitek British yang ketika itu bertugas di Pejabat Daerah Hulu Langat pada zaman penjajahan British.

Binaan masjid ini terdiri daripada batu-bata, simen, kayu, jaring besi dan kaca berwarna. Masjid ini walaupun telah melalui beberapa sesi baik pulih, namum bentuk asal tetap dipelihara, ia adalah hasil wasiat yang ditinggalkan oleh Raja Alang sendiri yang mahukan bangunan tersebut terus dijaga dan dipelihara. Kini, masjid ini telah dicat dengan warna-warna yang terang, (kuning, oren dan hijau) ia menyerlahkan lagi seni bina yang tersergam indah di Pekan Beranang ini.

Sumber: Warisan Masjid-Masjid Lama Di Selangor (Mohd Zainuddin Abdullah dan Noorhayati Md. Yatim)